Le Clézio

"Cả thiên hạ đều ngây thơ" - Le Clézio

Tôi chưa hề biết chút gì về nhà văn Pháp này ngoại trừ điều đáng chú ý nhất là ông được vinh danh giải Nobel văn chương năm 2008. Khi ấy tôi khá trẻ, sự quan tâm văn học không rõ rệt như bây giờ. Phải nói là tôi trưởng thành muộn trong nhận thức văn học, một điều rất đáng tiếc. Giờ đây, tôi không còn thành kiến với Nobel văn chương nữa, tôi sẽ đọc những nhà văn đạt giải đó với sự thèm khát văn chương của mình. Vậy là tôi đã mua về một quyển tiểu thuyết của Le Clézio, mới in đây thôi. Tiện dịp một người bạn đưa cho đọc một quyển chân dung các nhà văn của Hà Vinh và Vương Trí Nhàn, gõ lại vào máy tính để về sau dễ tham khảo.

Le Clézio và hành trình tìm kiếm bản sắc
Trong số mấy chục tác phẩm của ông, có đến 22 tác phẩm in ra từ NXB Gallimard. Sau Procès-Verbal đoạt giải Renaudot, các tác phẩm Désert (Sa mạc) năm 1980 và Mondo et Autres Histoires (Mondo và những truyện khác) (1978) được in ra 5 vạn bản. Có 5 tác phẩm vượt qua con số 30 vạn bản.

"Chắc là hắn ta lạc lối trong hành lang rồi!" họ đoán vậy. Nhưng ngôi nhà xuất bản này ở Paris thì Jean Marie Gustave Le Clézio chẳng lạ lẫm gì. Năm 1963, những bức tường nhà xuất bản Gallimard đã vang lên tiếng nổ của thiên tiểu thuyết đầu tay của Le Clézio. Giải Renaudot trao cho tác giả cuốn Procès-Verbal (Biên bản) khi mới 23 tuổi.

Con người được hâm mộ từ thập kỉ 60 đó bây giờ đã ra sao? Với cách ăn mặc tuềnh toàng, mái tóc sáng cắt ngắn và cặp mắt thiên thần xứ Flandre, người ta có cảm giác Le Clézio không hề thay đổi. Chính ông từng nói: "Cho đến năm 30 tuổi, người ta vẫn còn là vị thành niên".

Nhà văn có một vị trí đáng kính trong văn học không lây nhiễm không khí thời đại. Le Clézio vẫn cứ là chàng trai tóc vàng không suy suyển, người thả mình theo những mộng mơ trên bờ các đại dương, vượt qua những hoang mạc để tìm kiếm một chân trời luôn luôn lẩn trốn, một dấu chân mơ hồ từng in lên mặt cát của những bộ lạc đã tiêu vong, những dân du cư lang thang từ Mexico đến Panama, hay từ hòn đảo Maurice đến Maroc. Dưới cái vẻ ngoài khắc khổ, con người này vẫn đầy nét thanh xuân, giữ tính giản dị và hồn nhiên của tuổi trẻ và cả cuộc sống phiêu bạt để thỏa mãn niềm khao khát tự do như một cánh chim trời.

Le Clézio đã trôi nổi với những chuyến viễn du kéo dài: 10 năm ở Mexico và cũng chừng ấy năm ở Mỹ. Cắm neo ở Albuquerque ở New Mexico, nhưng ông không hề bỏ ý tưởng tiếp tục cuộc hành trình của một chàng trai Robinson: quay về hòn đảo Maurice, mảnh đất cội nguồn của gia đình, rồi Ấn Độ và cả Úc. Đấy là một nhà văn của sự chuyển tiếp, của xê dịch, không ở chỗ này cũng không ở chỗ kia, của mảnh đất không người, chập chờn ẩn hiện như một bóng ma.

Cái ưu thế của bóng ma là nó không già đi với năm tháng mà nó trải qua. Le Clézio, với những cuộc săn tìm ngược dòng đời, một cách nào đó cũng là một bóng ma.

Nhưng Le Clézio cũng thú nhận: "Lúc nào cũng chuyển dịch. Việc đó không dễ dàng chút nào đối với những đứa con gái của tôi. Đứa đầu đang theo học ở Paris".

Phải chăng đấy cũng là vết thương của một người không ngừng tố cáo văn minh thành thị? Quả là thế, nhưng đối với ông, cái hình mẫu Pháp chưa đến nỗi là cái tệ hại nhất trong mô hình tồn tại. Con người xa xứ này thú nhận: "Tôi thiếu vắng âm thanh tiếng mẹ đẻ. Khi về đây, tôi thích thú tìm thấy lại sự vang vọng văn hóa đặc trưng của nước Pháp".

Vợ ông, Jemia, là hậu duệ của một tộc người du cư Aroussiyines. Cách đây 2 năm, hai người đã đặt chân đến thung lũng Sông Đỏ ở miền Nam Maroc - mảnh đất của tổ tiên bà. Mớ bòng bong về gốc gác chồng chéo nhau và những sự lai giống đó, Le Clézio đã không ngừng mày mò để gỡ cho ra đầu dây mối nhợ. Cha ông là người dân đảo Maurice (giữa Ấn Độ Dương) và mẹ là người Pháp. Ông kể lại: "Tuổi niên thiếu của tôi đã trôi qua không dễ dàng. Tôi trải qua khủng hoảng về bản sắc và khó khăn khi chấp nhận những người khác. Tôi ít nói".

Thế nhưng ông lại hay viết. Vào tuổi lên 7, trên chiếc tàu chở đến Nigieria để gặp gỡ cha mình, Le Clézio đã sửa chữa mẩu ký đầu tiên đầu đề là Một chuyến đi dài. 52 năm sau, với hơn 25 tiểu thuyết (không kể những cuốn sách viết cho thiếu nhi và những truyện tranh), Le Clézio vẫn không bỏ bút.

Cuốn tiểu thuyết mới nhất Hasard (Ngẫu nhiên) in cùng với một truyện ngắn khác Angoli Mala viết trước đó 15 năm, như muốn chỉ ra cho những người trách móc ông đã thay đổi, rằng ông vẫn thế thôi. Tuy truyện Hasard có phần lạc quan hơn và hai truyện này khi mới đọc có vẻ thật xa lạ với nhau, nhưng về cơ bản vẫn cùng một thứ nhạc điệu ấy, một thứ âm nhạc của Fugue và đối điểm của nó, những nẻo đường phiêu du từng quen thuộc với người đọc.

Lần này là Nassima. Từ bến càng Villefranche, cô gái này đã hóa trang thành con trai lên xuống chiếc thuyền buồm của Juan Moguer, một đạo diễn hết thời, để vượt Đại Tây Dương đến tận thế giới bên kia, hy vọng tìm lại gốc gác của mình và những kỷ niệm của người cha, một thầy thuốc quần đảo Antilles đã mất tích không để lại địa chỉ. Cái mà nhân vật nữ này "ngẫu nhiên" phát hiện ra sau khi người ta mở khoang thuyền nơi cô ẩn nấp là sự huy hoàng tinh khôi của biển cả, giống như một khải thị. Thực tế đó không phải là cách đích của chuyến đi mà chính là cuộc hành trình.

Còn Angoli Mala thì nói lên một bài học khác, kể lại sự trở về xứ sở của một chàng trai da đỏ do một mục sư Mỹ da đen nuôi dạy ở Panama. Rồi cái mà anh ta tìm thấy không phải là vẻ huy hoàng của nguồn cội được tưởng tượng và những huyền thoại về nó, mà là một lớp người bị rượu chè hành hạ và sống trong cảnh đói khổ tối tăm của kiếp nô lệ. Đối với anh, phải làm một chuyến đi thực sự, trong thế giới nội tâm, để tìm kiếm sự bình an và khuây khỏa trong sự trống vắng. Và đây là một hành trình đau xót và huy hoàng hướng đến cái câu hỏi vĩnh hằng, câu hỏi mà chỉ những nhà hiền triết, dửng dưng trước những bọt bèo và những tháng năm, mới có gan đặt ra: Con người tồn tại để được cái tích sự gì?

Con người lưu đãng này đã gặp Nassima nàng thơ của mình ở Panama trong những năm 70, vào dịp ông sống với người Mỹ da đỏ ở châu Mỹ. Le Clézio nói: "Đấy là sự lai giống giữa người da đỏ và da đen sống ngoài lề hai cộng đồng người. Đối với tôi, việc này trở thành một nguyên mẫu, một loại phụ nữ lẫn trốn, thuộc những nền văn hóa khác nhau. Tôi không tin là Eva chỉ có một nguồn gốc. Cuối cùng có thể là tôi muốn miêu tả về Eva (thủy tổ loài người)". Và ông cười về sự táo tợn của mình. Cái đẹp nguyên sơ, sự hoài nhớ khôn nguôi về một thế giới, một di sản đã mất đi - thiên truyện Hasard của ông dẫn người đọc đến với những cái đó như một nỗi ám ảnh. Nếu trong Hasard, văn phong của ông vẫn trần trụi, tinh lọc chính là để làm tôn lên vẻ đẹp của cái "không có tên, không dấu vết, không thuộc về ai, không có lịch sử và bao giờ cũng mới mẻ". Đó là đại dương.

Le Clézio nói: "Tôi có sự gắn bó cơ thể với biển cả. Trí tuệ tôi không cho phép tôi trở thành một thủy thủ. Hơn nữa tôi cũng không chắc mình có thể chịu đựng nổi công việc lao dịch của một hoa tiêu, của thói ma cũ bắt nạt ma mới và tinh thần hợp tác. Tôi không có tàu. Nhưng từ trực giác tôi tin rằng sự gắn bó đó có thể xâm chiếm con người tôi".
Vào tuổi 59, với một ý thức thường trực  gần như ngoan cố, Le Clézio đã không ngừng mong mỏi thoát ra khỏi những ràng buộc của cuộc đời. Ông chạy trốn. Ông tìm tòi cách làm thế nào đưa những cái cốt lõi vào cuộc sống thường nhật, bất kể những gì đã xâm chiếm ông, khiến ông trở thành một kẻ mộng mơ hiền lành, một kẻ "dã man vô hại" hay một nhà sinh thái học ngây thơ.
Le Clézio nói: "Cả thiên hạ đều ngây thơ. Đấy là sự ngây thơ tin vào sự tiến bộ, ngây thơ tin vào sự mới mẻ của nghệ thuật, ngây thơ tin vào Chúa Trời. Lúc 30 tuổi, tôi cảm thấy người ta đang đứng trước sự kết thúc một cái gì đó. Thực tế, đấy là sự kết thúc của thế giới chúng ta. Với tuổi tác, tôi đã tìm lại con người mình. Tôi trở nên ít bi quan hơn".
Ông còn muốn tin vào cái điều rằng: "tinh thần thanh xuân có thể cứu vớt thế giới".
Quả tình, thường người ta bỏ đi để rồi trở lại với cái cốt lõi nhất.
CÓ NHỮNG NHÀ VĂN NHƯ THẾ - Hà Vinh - Vương Trí Nhàn - Nhà xuất bản Hội Nhà Văn
Xem thêm về Le Clézio:

http://tuoitre.vn/Van-hoa-Giai-tri/Van-hoc/286873/Jean---Marie-Gustave-Le-Clezio-Khong-co-nhung-bien-gioi.html

http://vienvanhoc.org.vn/reader/?id=753&menu=74&s=Le+Cl%C3%A9zio

http://www.tienve.org/home/authors/viewAuthors.do?action=show&authorId=672

http://www.tienve.org/home/literature/viewLiterature.do?action=viewArtwork&artworkId=7704