"Nhẹ không phải là cái nhẹ của lông hồng mà là cái nhẹ của cánh chim" - Italo Calvino
Italo Calvino là nhà báo, nhà văn (sáng tác truyện ngắn và tiểu thuyết) người Italy sinh ngày 15-10-1923 tại Cuba - một trong những cái nôi của chủ nghĩa hiện thực huyền ảo. Ông để lại cho nhân loại nhiều tác phẩm có giá trị, đặc biệt là mảng truyện cổ viết lại.Cha ông là giáo sư nông học của Đại học Turin. Được cha hướng theo ngành khoa học tự nhiên nhưng Calvino thích văn học hơn. Calvino rời Cuba khi đến tuổi thành niên. Ông quay về Italy và gia nhập lực lượng kháng chiến Italy trong suốt chiến tranh thế giới lần thứ hai. Sau chiến tranh, ông sống ở Turin, theo học các khóa học về văn chương trong lúc đang làm việc cho tờ tạp chí cộng sản Thống nhất và Nhà xuất bản Einaudi.
Cuốn tiểu thuyết đầu tiên của ông Đường đến tổ nhện in năm 1947, được lấy cảm hứng từ cuộc chiến chống phát xít. Hai năm sau, tập truyện ngắn Adam, một buổi chiều tà và những truyện khác (1949) của ông ra đời. Những năm 1950, Calvino thiên sang lối viết huyền ảo và ẩn dụ. Ông viết hàng loạt truyện ngắn nổi tiếng như Tử tước phân đôi (câu chuyện kể về một người bị chẻ ra làm đôi - một nửa tốt, một nửa xấu - bởi một phát đại bác), Nam tước trên cây (kể chuyện một nhà quý tộc quyết định leo lên sống ở trên cây, nhưng vẫn giữ lối sinh hoạt như những người đang sống ở dưới đất)...
Calvino từng sống ở Paris mười lăm năm, được mời đi thỉnh giảng tại nhiều trường đại học trên thế giới, trong đó có Harvard. Ông là người viết nhiều và được xem là một trong những khổng lồ văn chương Italy. Tập truyện ngắn nổi tiếng nhất của ông là tập Truyện cổ tính Italy (1956). Đây là tập truyện tiêu biểu cho khuynh hướng sáng tác truyện cổ mà thực chất là nhại lại truyện cổ trong truyện ngắn hậu hiện đại - với các bậc thầy như Kafka, Borges, Márquez...
Những tác phẩm huyền ảo của Calvino ở giai đoạn sau bao gồm Những thành phố vô hình (1972), Nếu vào một tối mùa đông một du khách (1979)... Năm 1980, tập tiểu luận phê bình Năng lực văn chương của Calvino được xuất bản, càng khẳng định khả năng am hiểu văn chương của bậc thầy truyện ngắn này.
Calvino khởi đầu sự nghiệp văn chương của mình khi nước Italy tiêu điều sau chiến tranh thế giới thứ hai và gánh nặng tội lỗi phát xít luôn đè nặng trên lương tri những người tiến bộ. Ông được xếp vào hàng ngũ những nhà "hiện thực mới". Trào lưu này thuộc về các nhà văn trẻ xuất hiện ở Italy sau chiến tranh. Họ tìm kiếm một lối trần thuật mới, xác định phong cách của dân tộc, vượt thoát sự ảnh hưởng của tiểu thuyết Hoa Kì. Nỗ lực lớn lao của chủ nghĩa hiện thực mới ở Italy là cố vượt qua bóng ma quái ác của hai mươi năm hiểm họa phát xít ngã bóng lên quê hương.
Cuốn tiểu thuyết đầu tiên của ông, Đường đến tổ nhện, khảo sát phong trào nghĩa quân không phải bằng các thuật ngữ của người viết tiểu sử các thánh mà bằng cái nhìn chất phác của Pin, một kẻ cầu bơ cầu bất. Kĩ thuật này cho phép Calvino trộn lẫn những thông điệp nghiêm túc với các yếu tố mỉa mai. Không ngần ngại khi pha trộn các yếu tố hoang đường vay mượn từ truyện cổ tích vào chủ nghĩa hiện thực, Calvino tạo nên một diện mạo mới cho hình thức tự sự của mình.Đầu những năm 1950, tan vỡ ảo tưởng khi nỗ lực bày tỏ các thông điệp xã hội nghiêm túc trong những câu chuyện mang tính anh hùng của thời kì kháng chiến; Calvino quay sang viết loại truyện mà ông thích đọc, Tổ tiên của chúng ta là tác phẩm bộ ba, bao gồm ba phần riêng lẻ, được dựng theo cấu trúc của truyện cổ tích, truyện phiêu lưu và truyện hiệp sĩ lãng mạn.
Hiệp sĩ không tồn tại kể chuyện một chàng hiệp sĩ đang tìm kiếm sự xác định bản thể giữa các thái cực được đề xuất bởi Agilulf - một con người hoàn hảo nhưng không có hình hài, nơi cư ngụ của ông ta là bộ áo giáp, và cực kia là Gurdulu - một kẻ đầy đủ hình hài nhưng không có trí tuệ. Cuốn tiểu thuyết cũng được ghi nhận ở góc độ trần thuật. Hầu hết các nhân vật đều hiện diện qua dòng suy tưởng của Suor Teodora, ngwoif kể chuyện và cũng là nhà nghiên cứu những giới hạn của chủ nghĩa hiện thực và những vấn đề thuộc về tác giả khác. Sự thay đổi diện mạo cuối cùng, trong đó nữ tu sĩ Teodora hiện diện là nữ chiến binh Bradamante, là hiện thân từ những nỗi lo âu của chính Calvino trong giai đoạn này về vai trò của ông như một trí thức suy ngẫm, như là sự đối nghịch với tư cách một đảng viên chính trị hiếu động.
Sáng tác của Calvino kể từ đó đến 1963 chủ yếu là truyện ngắn và truyện vừa. Tất cả đều thấm đẫm yếu tố hoang đường, siêu nhiên, huyền ảo. Năm 1963 là năm đánh dấu bước ngoặt trong cuộc đời sáng tác của Calvino. Từ tiểu thuyết dài hơi ông chuyển sang sáng tác các truyện ngắn hơn, điển hình là tiểu thuyết dưới 100 trang Người quan sát. Nhân vật trung tâm của cuốn tiểu thuyết này phản đối việc tiểu thuyết kể chuyện về con người mà tập trung vào các vấn đề thuộc về khoa học.
Trong Những thành phố vô hình (1972), nhân vật Marco Polo miêu tả cho vị Hoàng đế vĩ đại trong 55 khổ thơ văn xuôi về những thành phố trong vương quốc của ông ta. Tác phẩm này được dựa nhiều vào sách du kí của nhà thám hiểm và du lịch nổi tiếng thành Viên Polo. Nó chứng thực mối quan tâm của Calvino trong việc viết lại các văn bản cổ. Niềm đam mê này cũng được thấy rõ trong Nếu vào một tối mùa đông một du khách... Tác phẩm được xem là một dạng siêu tiểu thuyết (Hypernovel), được cấu trúc và viết lại nội dung từ kiệt tác Nghìn lẻ một đêm. Với cái khung gồm mười hai chương, trong đó "bạn" - độc giả (một đối tượng nam giới) và một bạn đọc nữa giới đang cố đọc câu chuyện Nếu vào một tối mùa đông của Calvino. Cách kể này cho phép Calvino phô diễn trình độ điêu luyện bậc thầy trong việc tái sinh những phong cách hoàn toàn khác lạ với lối văn hư cấu đương đại và cùng lúc đó loại bỏ tính sự kiện trong câu chuyện khung để chống lại việc đuổi theo các chi tiết hấp dẫn độc giả. Toàn bộ cuốn sách được dựng trên nhiệt huyết kể chuyện cũng như năng khiếu hài hước và mối quan tâm của Calvino với lí luận văn học đương đại.
Tác phẩm cuối cùng được in vào lúc sinh thời, Ngài Palomar trình diễn một lối kể đặc biệt khác lạ. Dựa trên những chiêm ngẫm bất tận của ngài Palomar, một ông lão sống vào thập kỉ 1980 tại Italy, tác phẩm được chia làm 27 phần, mỗi phần lại được chia ra thành ba phần nhỏ. Nhân vật chính được lấy tên theo tên của chiếc kính thiên văn khổng lồ đặt tại California. Điều này đã nối cảm hứng khoa học về việc quan sát và khám phá vũ trụ với cảm hứng nghệ thuật của Calvino lại với nhau.
Tác phẩm chưa hoàn thành và được xuất bản sau khi Calvino qua đời có nhan đề Dưới Jaguar Sun cũng cho thấy mối quan tâm đầy hứng khởi của nhà văn về lối tự sự ghép mảnh. Calvino dự kiến tác phẩm bao gồm năm câu chuyện về năm giác quan, nhưng ông chỉ kịp hoàn thành chuyện của ba giác quan: khứu giác,vị giác và thính giác.
Dù được chú ý với tư cách là nhà viết lời nhạc kịch và nhà phê bình, lí luận văn học, nhưng vị trí bậc thầy văn xuôi hiện thực huyền ảo luôn được dành cho Calvino. Là người có cái nhìn bao quát hiện thực rộng lớn, người am hiểu sâu sắc các giá trị nghệ thuật truyền thống và hơn hết là người luôn đề xuất những cách tân táo bạo trong sự nghiệp văn chương. Calvino xứng đáng là bậc thầy của nghệ thuật tái sinh thể loại, là triết gia cừ khôi của kỉ nguyên hậu hiện đại trong việc năm bắt và tái hiện thực trạng tồn tại của con người.
Calvino từng phát biểu về mối quan tâm của ông với những câu chuyện cổ: "Nếu trong suốt một giai đoạn nào đó trong văn nghiệp của mình tôi bị cuốn hút bởi truyện kể dân gian và truyện cổ tích, thì đấy chẳng phải là kết quả của lòng trung thành đối với truyền thống văn hóa dân tộc (nên hiểu rằng nguồn gốc của tôi bén rễ trong thời hiện đại hoàn toàn và của Italy nhiều quốc tịch), cũng không phải là kết quả từ việc luyến tiếc quá khứ về những điều tôi đã đọc khi còn thơ ấu (trong gia đình tôi, trẻ con được đọc duy nhất loại sách giáo dục, đặc biệt là những cuốn có cơ sở khoa học nào đó). Đúng ra là bởi vì mối yêu thích của tôi đến văn phong và cấu trúc, đến sự cô đọng, nhịp điệu và logic chặt chẽ mà nhờ chúng, câu chuyện được kể nên. Trong quá trình kể lại những câu chuyện cổ Italy như được ghi lại bởi các học giả ở thế kỉ trước, tôi thấy vô cùng thú vị vì văn bản gốc cực kì súc tích. Tới mức tôi cố chuyển tải, thán phục độ súc tích và cùng lúc đó vay mượn sức mạnh trần thuật hẳn là vĩ đại nhất kia".
CHỦ NGHĨA HIỆN THỰC HUYỀN ẢO & GABRIEL GARCIA MÁRQUEZ - PGS.TS Lê Huy Bắc - Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam
Trong Những thành phố vô hình (1972), nhân vật Marco Polo miêu tả cho vị Hoàng đế vĩ đại trong 55 khổ thơ văn xuôi về những thành phố trong vương quốc của ông ta. Tác phẩm này được dựa nhiều vào sách du kí của nhà thám hiểm và du lịch nổi tiếng thành Viên Polo. Nó chứng thực mối quan tâm của Calvino trong việc viết lại các văn bản cổ. Niềm đam mê này cũng được thấy rõ trong Nếu vào một tối mùa đông một du khách... Tác phẩm được xem là một dạng siêu tiểu thuyết (Hypernovel), được cấu trúc và viết lại nội dung từ kiệt tác Nghìn lẻ một đêm. Với cái khung gồm mười hai chương, trong đó "bạn" - độc giả (một đối tượng nam giới) và một bạn đọc nữa giới đang cố đọc câu chuyện Nếu vào một tối mùa đông của Calvino. Cách kể này cho phép Calvino phô diễn trình độ điêu luyện bậc thầy trong việc tái sinh những phong cách hoàn toàn khác lạ với lối văn hư cấu đương đại và cùng lúc đó loại bỏ tính sự kiện trong câu chuyện khung để chống lại việc đuổi theo các chi tiết hấp dẫn độc giả. Toàn bộ cuốn sách được dựng trên nhiệt huyết kể chuyện cũng như năng khiếu hài hước và mối quan tâm của Calvino với lí luận văn học đương đại.
Tác phẩm cuối cùng được in vào lúc sinh thời, Ngài Palomar trình diễn một lối kể đặc biệt khác lạ. Dựa trên những chiêm ngẫm bất tận của ngài Palomar, một ông lão sống vào thập kỉ 1980 tại Italy, tác phẩm được chia làm 27 phần, mỗi phần lại được chia ra thành ba phần nhỏ. Nhân vật chính được lấy tên theo tên của chiếc kính thiên văn khổng lồ đặt tại California. Điều này đã nối cảm hứng khoa học về việc quan sát và khám phá vũ trụ với cảm hứng nghệ thuật của Calvino lại với nhau.
Tác phẩm chưa hoàn thành và được xuất bản sau khi Calvino qua đời có nhan đề Dưới Jaguar Sun cũng cho thấy mối quan tâm đầy hứng khởi của nhà văn về lối tự sự ghép mảnh. Calvino dự kiến tác phẩm bao gồm năm câu chuyện về năm giác quan, nhưng ông chỉ kịp hoàn thành chuyện của ba giác quan: khứu giác,vị giác và thính giác.
Dù được chú ý với tư cách là nhà viết lời nhạc kịch và nhà phê bình, lí luận văn học, nhưng vị trí bậc thầy văn xuôi hiện thực huyền ảo luôn được dành cho Calvino. Là người có cái nhìn bao quát hiện thực rộng lớn, người am hiểu sâu sắc các giá trị nghệ thuật truyền thống và hơn hết là người luôn đề xuất những cách tân táo bạo trong sự nghiệp văn chương. Calvino xứng đáng là bậc thầy của nghệ thuật tái sinh thể loại, là triết gia cừ khôi của kỉ nguyên hậu hiện đại trong việc năm bắt và tái hiện thực trạng tồn tại của con người.
CHỦ NGHĨA HIỆN THỰC HUYỀN ẢO & GABRIEL GARCIA MÁRQUEZ - PGS.TS Lê Huy Bắc - Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét